De klimaatopwarming: een noodsituatie!

Hittegolven, overstromingen en smeltende gletsjers zijn fenomenen die alsmaar vaker voorkomen, ook bij ons in Europa. Het zijn slechts enkele van de manieren waarop de klimaatopwarming zich laat voelen. Wat zijn de gevolgen op korte termijn en wat kan er nog worden gedaan om het tij te keren? Wij bekijken het samen met jou.

Wat is de klimaatopwarming?

De term “klimaatopwarming” verwijst naar de stijging van de gemiddelde temperatuur van het aardoppervlak. In het algemeen wordt de term ook gebruikt om veranderingen in weerpatronen aan te duiden. Het gaat dan om verschijnselen die worden toegeschreven aan menselijke activiteiten en door de mens veroorzaakte broeikasgasemissies. De uitstoot van koolstofdioxide (CO₂) staat daarbij centraal. Er komt namelijk heel wat CO₂ vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen zoals steenkool, aardolie en aardgas voor de productie en het verbruik van energie.

Even terugspoelen: het broeikaseffect 

Voor we de gevolgen van de door de mens veroorzaakte broeikasgasuitstoot bekijken, gaan we even dieper in op wat het broeikaseffect precies is en hoe het werkt. Het broeikaseffect is namelijk een natuurlijk verschijnsel dat ervoor zorgt dat de aarde op temperatuur blijft. Maar hoe?

De aarde ontvangt warmtestralen van de zon. Ongeveer 30% van die energie wordt echter meteen weerkaatst door de atmosfeer en het aardoppervlak (denk maar aan wolken, ijskappen en gletsjers). De overgebleven energie wordt wel opgenomen door het aardoppervlak, waardoor de aarde opwarmt. De aarde straalt de opgenomen energie op haar beurt weer af via infraroodstralingen. Die stralingen bereiken vervolgens onze atmosfeer.

Onze atmosfeer bevat broeikasgassen (zoals waterdamp en kooldioxide) die een deel van de stralingen enerzijds doorlaten en die de warmtestralen anderzijds vasthouden en alle richtingen uitsturen. De stralen bereiken zo opnieuw het aardoppervlak dat de warmte opneemt en ook weer uitstraalt. De broeikasgassen kunnen daarom worden vergeleken met het dak van een serre dat het zonlicht enerzijds doorlaat en de warmte vasthoudt. Dankzij dat broeikaseffect blijft de gemiddelde temperatuur op aarde 15°C. Zonder die gassen zou het op aarde maar liefst 30 graden kouder zijn, ongeveer -18°C! Broeikasgassen zijn dus essentieel voor onze levenskwaliteit op aarde.

Waar zit dan het probleem?

Door de ontwikkeling van de industrie is de mens ook zelf broeikasgassen beginnen uitstoten. Aangezien die uitstoot bovenop de aanwezigheid van natuurlijke broeikasgassen komt, is de atmosfeer niet langer in staat om de warmtestralen vast te houden. Daardoor worden die rechtstreeks teruggekaatst naar het aardoppervlak en blijft de temperatuur wereldwijd stijgen. Er is dus sprake van een versterkt broeikaseffect. Dit verschijnsel werd al in 1850 opgemerkt. Toch werd het probleem gedurende lange tijd genegeerd en hebben de Industriële Revolutie en de economische en demografische groei van de ontwikkelde landen de situatie verergerd.

Wat zijn de gevolgen?

De opwarming van de aarde heeft heel wat dramatische gevolgen voor het evenwicht op onze planeet. Laten we er een paar noemen:

• De stijging van de temperatuur leidt uiteraard tot een stijging van de temperatuur van de oceanen. Dat heeft als gevolg dat er enerzijds bepaalde diersoorten sterven en dat er anderzijds sprake is van een verontrustende stijging van het waterpeil. In combinatie met het smelten van de ijskappen zal dat laatste ervoor zorgen dat bepaalde regio’s onbewoonbaar zullen worden. Verschillende kusten zullen waarschijnlijk volledig onder water komen te staan of regelmatig overstromingen meemaken.
• Verwoestijning van gebieden. Zo wordt het zuiden van Frankrijk steeds warmer en droger, net zoals Spanje en het hele Middellandse Zeegebied, waar een deel van de vegetatie zelfs aan het verdwijnen is.
• Er zullen zich steeds meer en extremere hittegolven voordoen, met periodes van droogte en mogelijke watertekorten tot gevolg.
• Door de droogte verzwakken de bossen waardoor parasieten gemakkelijker hun gang kunnen gaan. Dat is dramatisch aangezien bossen natuurlijke koolstofputten zijn die ervoor zorgen dat de temperatuur niet kan stijgen. Koolstofputten nemen namelijk meer CO₂ uit de atmosfeer op dan ze uitstoten. Ook oceanen en bodems zijn natuurlijke koolstofputten.
• De menselijke gezondheid wordt bedreigd. Extreme hittepieken verhogen immers het sterftecijfer van de meest kwetsbaren (bijvoorbeeld bejaarden). Daarnaast stimuleren natuurrampen ook klimaatmigratie op (trans)nationaal vlak.
• Ook de landbouwoogsten dragen de gevolgen van deze klimatologische evolutie. De intense hitte zorgt er namelijk voor dat de ontwikkeling van gewassen wordt verstoord waardoor er tekorten kunnen ontstaan en de prijzen voor basisingrediënten bijgevolg ook stijgen.

Hoe kunnen we de opwarming van de aarde tegengaan? 

Industrieën en energieproducenten die gebruik maken van fossiele brandstoffen zijn verantwoordelijk voor de grootste uitstoot van broeikasgassen. Dat staat vast. Toch is er een collectieve inspanning nodig om de verdere opwarming van de aarde te beperken. Sinds het pre-industriële tijdperk (einde van de 19e eeuw) is de temperatuur op aarde met 1,2°C gestegen. Dat verschil lijkt misschien klein, maar dat is het niet. Aangezien het evenwicht op onze planeet erg kwetsbaar is, heeft elke temperatuursverandering impact. Om je een idee te geven: zodra de grens van 1,5°C opwarming wordt overschreden, kunnen er in en rond Frankrijk temperaturen tot 50°C bereikt worden. In theorie zou dat scenario binnen 15 à 20 jaar werkelijkheid kunnen worden. Wetenschappers zijn het er dan ook over eens dat de symbolische stijging van 2°C absoluut niet mag worden overschreden om nog erger te voorkomen.

Laat ons focussen op het goede nieuws: het is nog mogelijk om een verdere temperatuurstijging tegen te houden. Al moet er dan wel nog heel wat veranderen. Daarom is het belangrijk dat iedereen zich inzet om zijn of haar CO₂-voetafdruk te verkleinen. We zijn met bijna 8 miljard mensen op deze planeet. Als ieder van ons actie onderneemt, hoe kleinschalig ook, kan er een verschil worden gemaakt!

We geven je een aantal concrete en eenvoudige voorbeelden:

• Verkies vervoer met een lage uitstoot: Beperk het gebruik van de auto zoveel mogelijk. Geef de voorkeur aan het openbaar vervoer of, nog beter, verplaats je te voet of met de fiets. Als je per se met de auto wilt reizen, probeer dan te carpoolen. Op die manier verdeel je de CO₂-uitstoot over het aantal reizigers.
• Eet minder vlees: het fokken van dieren voor consumptie is goed voor 14,5% van de broeikasgasuitstoot. Dat is veel! Dat komt onder andere doordat er vaak bomen worden gekapt om ruimte te maken voor dieren om te grazen. Bovendien is er voor de productie van vlees een enorme hoeveelheid water nodig. Vlees kan echter gemakkelijk worden vervangen in onze voeding, bijvoorbeeld door andere plantaardige eiwitten. Probeer dus meer groenten en fruit te eten, dat liefst ook seizoensgebonden is en lokaal geproduceerd werd. Wanneer je groenten en fruit buiten seizoen eet, moeten deze in oververhitte serres worden geteeld en worden ze vervolgens op zeer vervuilende wijze vervoerd (indien er geen sprake is van lokale productie).
• Verminder, hergebruik en recycleer: probeer jouw afval in de eerste plaats te verminderen. Gebruik bijvoorbeeld herbruikbare tassen om boodschappen te doen en glazen potten om in bulk gekocht voedsel in te bewaren. Door afval te recycleren kan ongeveer 5% van de jaarlijkse CO₂-uitstoot worden bespaard. Overweeg ook om tweedehands te kopen. Zo bevorder je de circulaire economie en ook de strijd tegen de opwarming van de aarde. Bovendien bespaar je er vaak heel wat geld mee. Win-win!
• Verlaag jouw elektriciteits– en gasverbruik: één van de grootste bronnen van CO₂-uitstoot is de productie en het verbruik van energie. Probeer jouw persoonlijk verbruik daarom zo goed mogelijk onder controle te houden. Nu de energieprijzen zo hoog zijn, zul je op deze manier ook heel wat geld besparen. Denk er dus aan om jouw woning goed te isoleren om warmteverlies te vermijden, LED-lampen te gebruiken, jouw verwarming één graad lager te zetten en sluipverbruik te vermijden. Daarnaast is het, in de mate van het mogelijke, belangrijk om hernieuwbare en duurzame energie te gebruiken. Je zorgt op deze manier niet alleen voor een verschil op jouw energiefactuur, maar ook voor de planeet!
• Let op voor digitale vervuiling: we staan er niet altijd bij stil, maar ook computers zijn verantwoordelijk voor CO₂-uitstoot. In Europa gaat het jaarlijks om maar liefst 5% van de totale CO₂-uitstoot. Natuurlijk zijn nieuwe technologieën niet meer weg te denken uit ons dagelijkse leven. Dat betekent echter niet dat we niet bewust kunnen omgaan met ons digitaal verbruik.

Tot slot…

Hittegolven zoals we die de afgelopen weken meemaakten in Europa zullen alsmaar vaker voorkomen. Ze zijn een rechtstreeks gevolg van de opwarming van de aarde en zijn dus niet langer uitzonderlijk. Daarom moeten we nu in actie schieten, voor de planeet én voor onze toekomst!

Raadpleeg onze blog voor tips om minder energie te verbruiken en meer duurzame gewoontes aan te nemen!